H χρυσή εποχή του ελληνικού ραδιοφώνου

Η ΕΙΡ ιδρύθηκε το 1945. Είναι ένα όνομα άγνωστο στους περισσότερους από εμάς σήμερα. Σήμαινε Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας....

 Είναι, όμως, ο προπομπός της ΕΡΤ. Είχε διαδεχτεί την ΑΕΡΕ της Κατοχής και την προπολεμική ΥΡΕ. Ήταν στα χρόνια της τελευταίας όταν το πρώτο ραδιοφωνικό σήμα από επίσημο ελληνικό σταθμό πέταξε πάνω από την Αθήνα. 

Ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1938 και είχε για έδρα το Ζάππειο. Η κεραία του –μέσω της οποίας εξέπεμπε στα μεσαία κύματα- βρισκόταν στα Λιόσια. Αποχωρώντας από τη Αθήνα, ο γερμανικός κατοχικός στρατός την ανατίναξε, σιγώντας για αρκετό καιρό το ελληνικό ραδιόφωνο.

Το κόστος αποκατάστασης της ζημιάς ήταν τεράστιο για τη λαβωμένη Ελλάδα. Τελικά, η νέα κεραία στήθηκε στις 16 Ιουλίου του 1945, με υλικό που σε μεγάλο βαθμό ήρθε από τη Γερμανία, ως μέρος των πολεμικών επανορθώσεων. Η ΕΙΡ ξεκίνησε την προσπάθειά της να στήσει ένα κρατικό ραδιόφωνο για όλους τους Έλληνες (και όχι μόνο τους Αθηναίους), πατώντας με το ένα πόδι στον βούρκο του Εμφυλίου και με το άλλο στη γενιά των σπουδαίων Ελλήνων που είχαν αναδείξει τα δύσκολα εκείνα χρόνια.

Πίσω από τις εγκαταστάσεις της και την συντήρησή της (άρα και πίσω από σημαντικές αποφάσεις) βρισκόταν αρχικά ο στρατός, με τον στρατηγό Χριστόδουλο Τσιγάντε (ο οποίος κατέβηκε και στις εκλογές του ’50 με το Κόμμα των Φιλελευθέρων) ως διοικητή της υπηρεσίας, ενώ στην διεύθυνση του προγράμματος βρέθηκαν εξέχουσες μορφές της ελληνικής λογοτεχνίας, όπως ο Στρατής Μυριβήλης και ο Οδυσσέας Ελύτης.

Ο «τσοπανάκος» και η πορεία προς τη ΕΙΡΤ

Από την πρώτη κιόλας εκπομπή του Ραδιοσταθμού Σταθμού Αθηνών, το 1938, χρησιμοποιήθηκε το σήμα του «τσοπανάκου», μια μουσική σύνθεση με φλογέρα και κουδούνια, που συνδέθηκε –μαζί και με το σήμα της «Αθλητικής Κυριακής - όσο κανένας άλλος ήχος με την ιστορία της ΕΡΤ. Ακολουθούσε ο εκφωνητής που ξεκινούσε με τη φράση «Εδώ Αθήναι»…

Από το 1947, η ΕΙΡ εξέπεμπε και στην Θεσσαλονίκη. Αγοράζοντας τον εξοπλισμό ενός ερασιτέχνη των ραδιοκυμάτων, του Χρήστου Τσιγγιρίδη που έκανε εκπομπές από το 1928 (ήταν ο πρώτος ραδιοφωνικός σταθμός στην Ελλάδα, παίζοντας πολλή μουσική και ειδήσεις από την Διεθνή Έκθεση της Θεσσαλονίκης), και ενισχύοντάς τον με δυνατότερους πομπούς, κατάφερε να κάνει το σήμα της να ακούγεται και στη Βόρεια Ελλάδα. Μέχρι το 1952, το πρόγραμμα της ΕΙΡ ήταν ένα, αυτό του ΡΣΑ, αλλά τότε βγήκε στον αέρα το Δεύτερο (αλλάζοντας το όνομα του πρώτου σε… Πρώτο), ενώ το 1954 ξεκίνησε και το Τρίτο Πρόγραμμα, με έμφαση στην Κλασσική Μουσική.

Η ΕΙΡ μετατράπηκε σε ΕΙΡΤ το 1968, όταν πια άρχισε να εκπέμπει και επίσημα τηλεοπτικό σήμα. Οι πρώτες προσπάθειας είχαν ξεκινήσει από τις αρχές της δεκαετίας του ’60, αλλά η χρονιά σταθμός για το νέο σχήμα ήταν το 1968, όταν οικοδομήθηκε και το περίφημο ραδιομέγαρο της Λεωφόρου Μεσογείων.

Μουσική, ειδήσεις και… θέατρο

Όσο για το πρόγραμμα της ΕΙΡ εκείνα τα πρώτα τριάντα της χρόνια, πριν μετατραπεί σε ΕΡΤ, αυτά αρχικά χωρίστηκαν σε τρία είδη: Τα μουσικά προγράμματα, που ενισχύθηκαν και με την σύσταση της Κρατικής Ορχήστρας του Ραδιοφωνικού Σταθμού (ο προπομπός των Μουσικών Συνόλων της ΕΡΤ), τα προγράμματα ομιλίας (δηλαδή, κυρίως, οι εκφωνήσεις ειδήσεων) και, βεβαίως, τα προγράμματα των θεατρικών εκπομπών. Εκείνα τα χρόνια, τα χρόνια της αθωότητας, δεν υπήρχε τηλεόραση και οι ακροατές μετέτρεπαν όσα άκουγαν σε εικόνες μέσα στο δικό του μυαλό ο καθένας. Το θεατρικό πρόγραμμα ήταν και το πιο δημοφιλές του Ελληνικού Ραδιοφώνου μέχρι το 1966.

Τα χρόνια της αθωότητας, βέβαια, δεν ήταν και τόσο αθώα. Οι πολιτικές σκοπιμότητες ήταν πάντα εκεί. Κατ’ αρχάς το κρατικό ραδιόφωνο ιδρύθηκε από το καθεστώς Μεταξά. Στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε από τους Γερμανούς για την κατοχική προπαγάνδα. Και, βέβαια, από την κυβέρνηση κατά των ανταρτών, στα χρόνια του Εμφυλίου. Ακόμη και στα «χρυσά του χρόνια», από το 1951 ως το 1967, με τους πολλούς νεωτερισμούς στην καλλιτεχνική έκφραση, το ραδιόφωνο δεν κατάφερνε να απεμπλακεί από τις πολιτικές σκοπιμότητες που όριζαν τι και πώς θα το έλεγε το τμήμα των ειδήσεων…

www.newsbomb.gr