Moody’s, S&P και Fitch - Οι "εκτελεστές" της ελληνικής οικονομίας

Η Fitch ιδρύθηκε παραμονή Χριστουγέννων του 1913 από τον John Knowles Fitch. Σήμερα ανήκει στον γαλλικό επενδυτικό όμιλο Fimalac αλλά η έδρα της παραμένει στη Νέα Υόρκη. Θεωρείται σαφώς μικρότερη από τις δύο ανταγωνίστρίες της, που ελέγχουν το 85% της αγοράς.


Η Standard & Poor's είναι θυγατρική του εκδοτικού ομίλου McGraw-Hill και ευρύτερα γνωστή για τους χρηματιστηριακούς δείκτες της. Η ιστορία της χάνεται στον 19ο αιώνα, όταν ο Henry Varnum Poor εξέδωσε την «Ιστορία των Σιδηροδρόμων και Καναλιών στις ΗΠΑ» με πληροφορίες για επίδοξους επενδυτές.

Είναι οι σύγχρονοι προφήτες που προαναγγέλλουν την καταστροφή. Δρουν αθόρυβα, «κτυπούν» την κατάλληλη στιγμή και διαλύουν οικονομίες και λαούς. Ουσιαστικά δημοσιεύουν τον «φόνο» πριν τον διαπράξουν και μετά ισχυρίζονται ότι είχαν προβλέψει το έγκλημα.

Είναι οι οίκοι αξιολόγησης που με γλαφυρότητα γράφουν τα μεταμεσονύκτια θρίλερ με θύματα ολόκληρες χώρες και εκτελεστές τις αγορές. Ο ρόλος τους κατακρίθηκε από κυβερνήσεις και νομπελίστες, αλλά παραμένουν κυρίαρχοι, επηρεάζοντας όσο κανένας άλλος τις εξελίξεις των οικονομιών του κόσμου.

Συγχρονισμένοι και οι τρεις εκδίδουν ληξιαρχικές πράξεις θανάτου που οι αγορές ακολουθώντας τις ως ευαγγέλιο σπεύδουν να τις επιβεβαιώσουν. Ένα τέτοιο θρίλερ παίχθηκε και στην Ελλάδα. Το ιστορικό αποκαλύπτεται ή καλύτερα επιβεβαιώνεται σε όλες τις λεπτομέρειές του.

TO ΧΡΟΝΙΚΟ

Στην αρχή οι μεγάλοι οίκοι αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας έδειχναν να έχουν ξεχάσει την Ελλάδα. Η τελευταία φορά που η Moody's είχε αλλάξει την αξιολόγησή της ήταν στα τέλη του 2002 ενώ οι δύο άλλοι οίκοι, η S&P και η Fitch, προσάρμοσαν τις αξιολογήσεις τους λίγους μήνες μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004.

Την τετραετία που ακολούθησε ουδείς ασχολήθηκε με την ελληνική αξιολόγηση, αν και η δημοσιονομική εικόνα της χώρας σταδιακά επιδεινωνόταν.

Το ξέσπασμα της παγκόσμιας κρίσης και η χρεοκοπία τραπεζικών κολοσσών τον Σεπτέμβριο του 2008 ουσιαστικά «πέρασε και δεν ακούμπησε» την ελληνική αξιολόγηση. Στις αρχές του 2009 η S&P και η Fitch προχώρησαν σε υποβάθμιση κατά μία βαθμίδα, αλλά αυτό δεν έδειχνε ιδιαίτερα ανησυχητικό. Ακόμα και όταν, μετά τις εκλογές του φθινοπώρου, άρχισε να αποκαλύπτεται η πραγματική δημοσιονομική κατάσταση, η αντίδραση παρέμενε συγκρατημένη: Μία ακόμα υποβάθμιση κατά μία βαθμίδα από τους S&P και Fitch, ουδεμία αντίδραση από τη Moody's.

Μέχρι εκείνη τη στιγμή ο αμερικανικός οίκος έπαιζε το ρόλο του? «καλού», αξιολογώντας την Ελλάδα 3 βαθμίδες υψηλότερα από τους άλλους. Κατάφερε έτσι να κρατά τον «πυροκροτητή» της κρίσης. Τρεις ημέρες πριν από τα Χριστούγεννα του 2009 η Moody's αποφάσισε να? πατήσει το κουμπί, υποβαθμίζοντας την Ελλάδα κατά μία βαθμίδα. Και τότε άνοιξε ο Ασκός του Αιόλου. Το κόστος δανεισμού του ελληνικού δημοσίου, που ήδη υπερέβαινε πάνω από δύο ποσοστιαίες μονάδες το αντίστοιχο της Γερμανίας, άρχισε να αυξάνεται με γοργό ρυθμό.

Οι οίκοι, από την πλευρά τους, προχώρησαν σε νέες υποβαθμίσεις.Κάθε υποβάθμιση, κάθε σχετική προειδοποίηση ή κάθε έκθεση των οίκων οδηγούσε υψηλότερα το κόστος δανεισμού. «Αν η Γερμανία είχε να αντιμετωπίσει αντίστοιχα επιτόκια δανεισμού, θα πήγαινε για κούρεμα χρέους», σχολίασε πρόσφατα ο Μάνφρεντ Γκέρτνερ, καθηγητής στο ελβετικό πανεπιστήμιο St. Gallen. Μαζί με τον συνάδελφό του Μπιορν Γκρίσμπαχ δημοσίευσαν μία μελέτη όπου κατηγορούν τους τρεις οίκους αξιολόγησης για λανθασμένους χειρισμούς στην περίοδο της κρίσης, οι οποίοι επιτάχυναν την πορεία των υπερχρεωμένων χωρών προς την καταστροφή.

ΦΑΥΛΟΣ ΚΥΚΛΟΣ

Το πρόβλημα, υποστηρίζουν οι ερευνητές, είναι ότι με τις κινήσεις τους οι οίκοι τροφοδοτούσαν συνεχώς την ανασφάλεια των επενδυτών και τελικά προκάλεσαν έναν φαύλο κύκλο υποβαθμίσεων και ανόδου των επιτοκίων δανεισμού. Αυτό που οι οικονομολόγοι αποκαλούν αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Συνέβη στην περίπτωση της Ελλάδας, στην Ιρλανδία, στην Πορτογαλία και εν μέρει στην Ιταλία και την Ισπανία, προτού παρέμβει ο πρόεδρος της ΕΚΤ, Μάριο Ντράγκι.

Είχε συμβεί και πριν από την κρίση, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τις υποβαθμίσεις που οδήγησαν στη χρεοκοπία την Αργεντινή το 2002, όταν αρχικά η Moody's και στη συνέχεια και οι άλλες δύο ανακοίνωσαν ότι θεωρούν τις τράπεζες σε κατάσταση χρεοκοπίας, προκαλώντας ζημιές 54 δισ. ευρώ, ποσό τριπλάσιο σε σχέση με το μετοχικό κεφάλαιο των τραπεζών. Σε όλες τις περιπτώσεις οι οίκοι αξιολόγησης λειτούργησαν ως το «βαρύ πυροβολικό» του ΔΝΤ, διαλύοντας τις άμυνες των χωρών σε οικονομικό και πολιτικό επίπεδο. Η παντοδύναμη θέση της Γερμανίας και της καγκελαρίου Μέρκελ στα χρόνια της κρίσης χτίστηκε πάνω στα συντρίμμια που δημιούργησαν οι οίκοι.

Αμφότερων η δράση έχει ένα κοινό χαρακτηριστικό: Δεν συμβάλλει να αντιμετωπιστούν τα πραγματικά προβλήματα αλλά, όπως εύστοχα παρατήρησε αυτή την εβδομάδα ο Γερμανός αρθρογράφος Βόλφγκανγκ Μίνχαου, απλά καλύπτει με μπογιά τους τοίχους ενός σπιτιού που πάσχει από υγρασία. «Αντί να επιλύσουμε την κρίση χρέους με μια διάσκεψη για το χρέος, μεταθέτουμε το πρόβλημα, δημιουργώντας πολύπλοκες ομπρέλες προστασίας, οι οποίες μεταφέρουν σε τελική ανάλυση τα χρέη από τη μία γωνία του συστήματος στην άλλη. Αυτό φαίνεται καλό, αλλά στην πραγματικότητα δεν αλλάζει τίποτε στην υπερχρέωση της Ελλάδας και της Πορτογαλίας».

ΦΑΝΑΤΙΣΜΟΣ

Τόσο οι οίκοι αξιολόγησης όσο και η Μέρκελ λειτουργούν με φανατικό τρόπο εντός του νεοφιλελεύθερου πλαισίου. Και αν για τους πρώτους αυτό είναι λογικό, αφού αυτή είναι η αποστολή τους, δεν ισχύει το ίδιο και για την καγκελάριο, που ως πολιτικός όφειλε να αντιλαμβάνεται τα αδιέξοδα και να προσπαθεί να τα υπερβεί. Εκείνη, όμως, επιμένει να επιβάλει πολιτικές, που όπως υποστηρίζει ο Μίνχαου, οδηγούν την Ευρωζώνη σε μια «κατάσταση διαρκούς αδυναμίας με μηδενική ανάπτυξη, υψηλά πραγματικά επιτόκια, υπερτιμημένες συναλλαγματικές ισοτιμίες - και όλα αυτά επί δεκαετίες».

Ευθύνες δεν έχει βέβαια μόνο η καγκελάριος και το Βερολίνο. Πρόκειται για μια κατάσταση που δεν τολμούν ή δεν επιθυμούν να αλλάξουν όλες οι κυβερνήσεις των αναπτυγμένων οικονομιών. Οι οίκοι αντλούν τη δύναμή τους από την ολιγοπωλιακή θέση που κατέχουν στην αγορά: Προφανώς δεν είναι δύσκολο να συντονίσουν τις κινήσεις τους τρεις εταιρείες. Μια τέτοια κατάσταση σαφώς και δικαιολογεί κρατική παρέμβαση.

Θα μπορούσαν να δημιουργήσουν έναν αντικειμενικό, ουδέτερο κριτή, που θα αξιολογεί τον κίνδυνο κάθε επένδυσης - μια υπηρεσία στο πλαίσιο κάποιου Διεθνούς Οργανισμού, όπως το ΔΝΤ ή η Παγκόσμια Τράπεζα. Κι όμως, ενώ συχνά αυτό εξαγγέλλεται, τελικά τίποτα δεν αλλάζει. Κάποιοι έφτασαν να υποστηρίζουν ότι οι δηλώσεις το 2007 του Νικολά Σαρκοζί υπέρ της δημιουργίας ανεξάρτητου ευρωπαϊκού οίκου αξιολόγησης, υπήρξαν η αιτία σκηνοθεσίας της κρίσης στην Ευρωζώνη και πολιτικού αφανισμού του πρώην Προέδρου της Γαλλίας. Πιθανότατα πρόκειται απλώς για σενάρια συνωμοσίας.

Οι οίκοι απλά επιτελούν το ρόλο τους, σε ένα σύστημα που δεν προάγει τη συνεννόηση δανειστών και δανειζομένων, αλλά επιδιώκει να εξασφαλίσει τα συμφέροντα των πρώτων, αδιαφορώντας για τους δεύτερους.

Αυτό βέβαια δεν ισχύει για όλους: Όταν στη θέση του κρινόμενου είναι οι ΗΠΑ ή τα ισχυρότερα ευρωπαϊκά κράτη, ακόμα και οι υποβαθμίσεις μικρή σημασία έχουν. ΗΠΑ, Βρετανία και Γαλλία έχουν απολέσει την κορυφαία αξιολόγηση «ΑΑΑ», πλην όμως το κόστος δανεισμού τους βρίσκεται σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα. Τα όρια στην επιρροή των οίκων αποδεικνύουν ότι δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα γρανάζι σε ένα διεθνές σύστημα που λειτουργεί όλο και πιο αντιφατικά, παγιδεύοντας τις οικονομίες σε μια βαθιά κρίση για την οποία δεν υπήρξε άλλη αιτία (π.χ. κάποια φυσική καταστροφή ή εξάντληση των πόρων) από το ίδιο το σύστημα.

ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ

Πρακτικές ωμού εκβιασμού
Οι τρεις μεγάλοι οίκοι αξιολόγησης έχουν συχνά κατηγορηθεί για πρακτικές ωμού εκβιασμού. Τραπεζίτης στις νοτιοδυτικές πολιτείες των ΗΠΑ ισχυρίζεται ότι προ δεκαετίας εκπροσωπούσε ένα σχολικό διαμέρισμα, που στο πλαίσιο περικοπών αποφάσισε να καταργήσει τη μία από τις δύο συνδρομές αξιολόγησης που διέθετε. Καθώς η χρέωση της Moody's ήταν χαμηλότερη, αποφάσισε να διακόψει τη συνεργασία με την S&P. Τότε αυτή τον απείλησε ότι αν δεν καταβάλει 5.000 δολάρια, θα ακυρώσει τις αξιολογήσεις σε ομόλογα που ήδη είχαν εκδοθεί. Κρίνοντας ότι κάτι τέτοιο θα προκαλούσε πολύ μεγαλύτερη ζημιά, ο τραπεζίτης εισηγήθηκε στο Συμβούλιο του σχολικού διαμερίσματος να μην καταργηθεί η συνδρομή, αλλά να περιοριστούν τα δωρεάν βιβλία προς τους μαθητές.

Στα τέλη της δεκαετίας του '90, η μεγαλύτερη αλυσίδα περιφερειακών εμπορικών κέντρων στις ΗΠΑ, Simon Property Group, κατηγόρησε την Fitch ότι προσπάθησε να την εκδικηθεί επειδή σταμάτησε τη συνδρομή. Η Fitch άρχισε να αξιολογεί τίτλους της Simon, χωρίς η τελευταία να το ζητήσει, αλλά και χωρίς να αναφέρει στις εκθέσεις ότι αυτές δεν της είχαν ζητηθεί. Η Fitch απάντησε ότι μια τέτοια απαίτηση «θα αποτελούσε ανάρμοστη παρεμβολή στη διαδικασία αξιολόγησης».

Για τη Moody's η πιο γνωστή περίπτωση αφορά τη γερμανική ασφαλιστική Hannover Re. Η Moody's της προσέφερε δωρεάν αξιολόγηση, ελπίζοντας ότι η ασφαλιστική θα επέλεγε να γίνει συνδρομήτρια.

Η απροθυμία των Γερμανών (ήταν ήδη συνδρομητές στις δύο άλλες εταιρείες) δεν πτόησε την Moody's, που όμως σταδιακά άρχισε να μειώνει τον πιστοληπτικό βαθμό. Τελικά αξιολόγησε τους τίτλους της εταιρείας ως junk bonds, μειώνοντας την κεφαλαιοποίηση της εταιρείας κατά 175 εκατ. δολ. μέσα σε λίγες ώρες!





 Του Χάρη Σαββίδη
hsav@pegasus.gr