Σκυλιά πηγαίνουν φυλακή για να σώσουν ζωές

H μικρή Οπελίκα βρισκόταν στον προθάλαμο της αίθουσας του δημοτικού συμβουλίου, αλλά δεν μπορούσε να σταθεί ακίνητη ούτε λεπτό. Ποιος, άραγε, θα μπορούσε να την κατηγορήσει;


Σε λίγα λεπτά επρόκειτο να συναντήσει τον δήμαρχο της πόλης Οπελίκα της Αλαμπάμα, ο οποίος της έδωσε το όνομα της πόλης. Συγκρατημένη και ήρεμη η μητέρα της αδιαφόρησε για την κινητικότητα της κόρης. Εκείνη την ημέρα, οι δημοτικές αρχές τις τιμούσαν για τις υπηρεσίες τους προς το κοινωνικό σύνολο. Η Οπελίκα, όμως, έκλεψε την παράσταση καθώς -όπως συχνά κάνουν τα μικρά- άρχισε να γαβγίζει στο μέσον της τελετής.

Η Οπελίκα και η Λίλι, δύο πανέμορφα ξανθά Λαμπραντόρ Ρετρίβερ, συμμετέχουν στο Πρόγραμμα Επιστημών Συμπεριφοράς Σκύλων του Πανεπιστημίου Ομπορν, το οποίο εκτρέφει και εκπαιδεύει σκυλιά για να κρατούν ασφαλείς τους ανθρώπους.
Έπειτα από έναν ολόκληρο χρόνο προετοιμασίας η Οπελίκα, κατά πάσα πιθανότητα, θα πιάσει δουλειά και θα «μυρίζει» βόμβες, ναρκωτικά ή εκρηκτικά.

Για τους πρώτους έξι μήνες, το σκυλί θα ζήσει στο τοπικό σωφρονιστικό κατάστημα όπου οι έγκλειστοι, οι οποίοι έχουν κερδίσει το δικαίωμα να εργάζονται με τα σκυλιά του προγράμματος, θα αξιοποιήσουν τον χρόνο τους για να ενισχύσουν τις ικανότητες των σκυλιών. Ταυτόχρονα θα επιδιώξουν να τα κοινωνικοποιήσουν.

Ολα αυτά φυσικά είναι κάπως πολλά για ένα κουτάβι έξι εβδομάδων, όπως η Οπελίκα. Τα περισσότερα σκυλιά περνούν τους πρώτους μήνες της ζωής τους μαθαίνοντας να μη μασουλάνε τα έπιπλα. Ωστόσο, οι οργανωτές του προγράμματος υποστηρίζουν ότι η μέθοδος που ακολουθούν μεγαλώνει πολύ πειθαρχημένα σκυλιά, με εξαιρετικές ικανότητες.

Τα σκυλιά στη συντριπτική τους πλειονότητα είναι Λαμπραντόρ, μία ράτσα ιδιαίτερα κοινωνική, που διαθέτει μεγάλη αντοχή. Οταν τελικά φύγουν από τη φυλακή θα «είναι πιο ώριμα διανοητικά» εξηγεί η Τζέιν Μπροκ, η βασική εκπαιδεύτρια στο Ομπορν.
«Εχουν μεγαλύτερη αντοχή και περισσότερη δύναμη» λέει η Μπροκ, ενώ η εκπαίδευση επιτρέπει να έρθει στην επιφάνεια μία κάπως πιο ανθρώπινη πλευρά των φυλακισμένων, όπως π.χ. όταν ένας κρατούμενος ξέσπασε σε κλάματα παραλαμβάνοντας το κουτάβι του. Οπως είπε, είχε «πάνω από 40 χρόνια να χαϊδέψει σκύλο».

Για πολλά χρόνια, τα σκυλιά εκπαιδεύονταν για να ανιχνεύουν εκρηκτικούς μηχανισμούς, οι οποίοι είχαν τοποθετηθεί είτε σε κάποιο αυτοκίνητο στον χώρο στάθμευσης του πανεπιστημίου ή στην υπαίθρια αγορά ενός κοντινού χωριού. Ωστόσο αυτές οι πρακτικές εγκαταλείφθηκαν πριν από οκτώ χρόνια. Εκτοτε εκπαιδευτές και επιστήμονες του πανεπιστημίου προσπαθούν να διδάξουν τα σκυλιά να ανιχνεύουν αυτοσχέδιους εκρηκτικούς μηχανισμούς που βρίσκονται εν κινήσει, όπως όταν μία βόμβα μεταφέρεται από τον επίδοξο βομβιστή.

«Αρχικά στραφήκαμε προς τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς» εξηγεί ο δρ Πολ Ουάγκονερ, εκ των επικεφαλής του προγράμματος. «Θελήσαμε να βρούμε τρόπο ώστε να μη διαταράξουμε τη λειτουργία τους κατά τη διάρκεια εντοπισμού του υπόπτου». Ετσι γεννήθηκε ένα σημαντικό ερώτημα: Ποιος ήταν ο καλύτερος τρόπος για να περιπολούν τα σκυλιά σε περιοχές όπου υπάρχει κοσμοπλημμύρα;

Η απάντηση βρέθηκε στην εργασία του Γκάρι Σετλς, καθηγητή Μηχανολογίας Μηχανικής στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια. Ο Σετλς είχε διαπιστώσει ότι οι άνθρωποι παράγουν «θερμικούς πίδακες» από το σώμα τους, οι οποίοι μεταφέρουν αέρια σωματίδια.

Τα περισσότερα από αυτά, όπως τα ίχνη από αρώματα ή ιδρώτα, είναι εντελώς ακίνδυνα. Αλλά αυτοί ακριβώς οι πίδακες μπορούν να μαρτυρήσουν αν κάποιος έχει έρθει σε επαφή με επικίνδυνα υλικά που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή εκρηκτικών μηχανισμών.

Τα σκυλιά, λοιπόν, αντί να ελέγχουν κάθε άνθρωπο θα μπορούσαν να επιθεωρούν «τα ανθρώπινα αεροδυναμικά ίχνη» που μας ακολουθούν όταν κινούμαστε. Βέβαια, αν οσμίζονταν εκρηκτικά θα μπορούσαν να ειδοποιήσουν τον χειριστή τους.
Ομως, και αυτό ήταν προβληματικό, τονίζει ο δρ Ουάγκονερ, αφού τα σκυλιά ερευνούν αντικείμενα και ανθρώπους και όχι ανοικτούς χώρους.

«Οταν, όμως, οι ειδικοί είδαν τη μεγάλη πρόοδο που κατέγραψαν τα σκυλιά στην εφαρμογή της μεθόδου, άρχισαν να πειραματίζονται και με πιο δύσκολους στόχους, όπως είναι π.χ. οι παθογόνοι παράγοντες, μικρόβια και ιοί. Οι ερευνητές ενδιαφέρονταν κυρίως να διαπιστώσουν κατά πόσον οι σκύλοι μπορούσαν να ανιχνεύσουν ιούς διάφορων ζωονόσων, ώστε όταν προσβάλλονται κάποια ζώα να μην είναι αναγκαίο να θανατωθεί ολόκληρο το κοπάδι.

Περνούν ευκολότερα τις δοκιμασίες και είναι πιο ήρεμοι οι φυλακισμένοι

Κανείς δεν γνωρίζει τι είναι αυτό που κάνει την όσφρηση του σκύλου τόσο δυνατή. Σύμφωνα με τον δρα Ουάγκονερ και άλλους ερευνητές, πρόκειται για την πιο αρχέγονη αίσθηση. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα μάτια και τα αυτιά των κουταβιών παραμένουν κλειστά επί 14 ημέρες μετά τη γέννηση, αλλά από την πρώτη στιγμή μετά τη γέννησή τους μπορούν να μυρίσουν και με αυτό τον τρόπο να αλληλεπιδράσουν με το περιβάλλον.

Οι σκύλοι, υπολογίζεται, ότι έχουν σαράντα φορές περισσότερους οσφρητικούς υποδοχείς από τους ανθρώπους, δηλαδή 220 εκατομμύρια έναντι πέντε εκατομμυρίων. Επίσης πειράματα που πραγματοποιήθηκαν σε ποντίκια έδειξαν ότι ακόμα και όταν το 95% έως 98% των υποδοχέων της όσφρησης υπολειτουργεί, η αίσθηση παραμένει οξύτατη.

Σήμερα ο δρ Ουάγκονερ και οι συνεργάτες του χρησιμοποιούν τη μέθοδο της λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας, προκειμένου να κατανοήσουν καλύτερα τι συμβαίνει στον εγκέφαλο των σκυλιών όταν καλούνται να μυρίσουν κάποιες οσμές ή να δουν φωτογραφίες και βίντεο προσώπων. Διαπιστώθηκε ότι όταν το σκυλί μυρίζει κάποια γνωστή οσμή, ενεργοποιούνται δύο κέντρα του εγκεφάλου: o ιππόκαμπος, όπου αποθηκεύονται οι αναμνήσεις, και ο κερκοφόρος πυρήνας που σχετίζεται με την ανταμοιβή.

Το «κλειδί» της επιτυχίας

Οι άνθρωποι που εργάζονται με σκυλιά γνωρίζουν ότι κατά το πρώτο έτος της ζωής τους μαθαίνουν να κοινωνικοποιούνται και συνηθίζουν εικόνες και ήχους στο περιβάλλον τους. Για να είναι επιτυχημένη η διαδικασία πρέπει να έχουν μία πολύ καλή σχέση με τον πρώτο τους χειριστή.

Αρχικά, το Πανεπιστήμιο Ομπορν στράφηκε σε οικογένειες της περιοχής να μεγαλώσουν τα κουτάβια, αλλά όπως διαπιστώθηκε, το 80% των σκυλιών δεν τα κατάφερνε να περάσει τις δοκιμασίες με τις οποίες γίνονταν επισήμως ιχνηλάτες. Το βασικό πρόβλημα ήταν η έλλειψη σαφούς δομής, τάξης και ιεραρχίας στα σπίτια που έπαιρναν τα μικρά.

Ετσι το 2004 το πανεπιστήμιο σκέφτηκε να στραφεί για βοήθεια στους κρατούμενους στα σωφρονιστικά καταστήματα. Αμέσως παρατηρήθηκε σημαντική αύξηση της επιτυχίας των σκυλιών στις διάφορες δοκιμασίες. Οι φυλακισμένοι που επιλέγουν να ακολουθήσουν το πρόγραμμα, μένουν σε ειδικά διαμορφωμένους κοιτώνες, όπου δίπλα στο κρεβάτι βρίσκεται το κλουβί-κρεβάτι του ζώου.

Οπως, μάλιστα, επισημαίνει ο διευθυντής του σωφρονιστικού καταστήματος Κόφι στην Τζόρτζια -τη φυλακή που συμμετέχει στο πρόγραμμα, η εργασία με τα σκυλιά βελτιώνει το ηθικό των φυλακισμένων και τη συμπεριφορά τους και μοιάζει να τους ηρεμεί όλους.
Στο πρόγραμμα μπορούν να συμμετέχουν κρατούμενοι με απολυτήριο λυκείου που δεν έχουν υποπέσει σε πειθαρχικά αδικήματα μέσα στη φυλακή.



Άρθρο στην "Καθημερινή"