Το υποβρύχιο που... φοριέται!!

Αν αφήσει κανείς το επιστημονικό σκέλος στην άκρη, ακούγεται σχεδόν ρομαντικό, ένας οφειλόμενος φόρος τιμής: σύγχρονοι ερευνητές, χρησιμοποιώντας την τελευταία λέξη της τεχνολογίας -μια διαστημικού τύπου καταδυτική στολή-, θα επιστρέψουν φέτος στον τόπο του ναυαγίου των Αντικυθήρων που χάθηκε το 60-50 π.Χ...


 Θα ξαναβρεθούν δηλαδή στο σημείο όπου εντοπίστηκε αυτό που σήμερα θεωρούμε τον πρώτο γνωστό υπολογιστή της ανθρωπότητας: ένα λεπτεπίλεπτο τεχνούργημα με γρανάζια και μηχανισμό, του οποίου αντίστοιχες εφαρμογές βρέθηκαν μόνο 14 αιώνες μετά, σε ρολόγια του Μεσαίωνα, καθώς οι αρχαίοι ανακύκλωναν τα μέταλλα και σπανίως βρίσκουμε μεταλλικά αντικείμενα σε ανασκαφές. Ο μηχανισμός σώθηκε ακριβώς διότι παρέμεινε στη θάλασσα.

Η εντυπωσιακή στολή Exosuit, που κατασκευάστηκε από την καναδέζικη εταιρεία Nuytco Research, μας ξαναγυρίζει στο παρελθόν για έναν ακόμη λόγο. Το σκάφανδρο του 21ου αιώνα μάς θυμίζει τον απίστευτο ηρωισμό των Σύμιων σφουγγαράδων, οι οποίοι κατάφεραν με αυτοθυσία και υποτυπώδη εξοπλισμό το 1900-1901 να ανασύρουν από τον πυθμένα του Αιγαίου το πλουσιότερο και σημαντικότερο αρχαίο φορτίο που έχει εντοπιστεί έως τις ημέρες μας: αγάλματα, νομίσματα, αμφορείς, χρηστικά είδη, μαζί με το θαυμαστό αντικείμενο με τα γρανάζια που είδαμε από κοντά στην εξαιρετική έκθεση που μόλις τελείωσε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Οι επιστήμονες είναι σίγουροι ότι η αναχώρηση του πλοίου έγινε από κάποιο ελληνικό λιμάνι με κατεύθυνση τη Ρώμη, η οποία συγκέντρωνε καλλιτεχνικούς θησαυρούς που κοσμούσαν δημόσιους χώρους ή κατέληγαν στις βίλες των αριστοκρατών.

Στο λίκνο της ενάλιας αρχαιολογίας

Η αποστολή θα ξεκινήσει στις 15 Σεπτεμβρίου και θα ολοκληρωθεί σε ένα μήνα. Συναπαρτίζεται από μέλη πολλών επιστημονικών ειδικοτήτων και εθνικοτήτων (Αμερικανοί από το Ωκεανογραφικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης Woods Hole, Ελβετοί μηχανικοί που κατασκεύασαν ρολόι με τις λειτουργίες του μηχανισμού, Ελληνες αρχαιολόγους κ.ά.), ενώ η χρηματοδότηση είναι διεθνής και ελληνική. Τον γενικό έλεγχο και συντονισμό έχει αναλάβει η δική μας Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων, που έχει στην εποπτεία της «το μεγαλύτερο μουσείο στον κόσμο», όπως είπε στο «Κ» η επικεφαλής της, Αγγελική Σίμωση, εννοώντας τον ελληνικό βυθό, στον οποίο έχουν καταγραφεί περίπου 1.400 αρχαία ναυάγια.

Το πιο διάσημο είναι αυτό των Αντικυθήρων, όχι μόνο για τη σημασία των ευρημάτων του, αλλά και για το γεγονός ότι στα νερά του μικρού νησιού γεννήθηκε η υποβρύχια αρχαιολογία. «Είναι το λίκνο αυτής της επιστήμης», λέει ο αρχαιολόγος - δύτης της Εφορείας Θεοτόκης Θεοδούλου, ο οποίος εκπαιδεύτηκε στην Exosuit στη Βοστώνη και περιμένει με ανυπομονησία να φορέσει τη στολή και να κατεβεί στο ναυάγιο. Tο ίδιο πρόγραμμα παρακολούθησαν ο εκπαιδευτής και τεχνικός δύτης Αλέξανδρος Σωτηρίου και άνδρες του Πολεμικού Ναυτικού, που επίσης θα συμμετάσχει στην επιχείρηση.

Ολα τα φώτα της δημοσιότητας θα είναι στραμμένα το φθινόπωρο στη χώρα μας, καθώς το στοίχημα της επιστροφής στα Αντικύθηρα είναι μεγάλο. Εκτός από τους Σύμιους σφουγγαράδες που βρήκαν το ναυάγιο το 1900, επιτόπια έρευνα έκανε και ο πλοίαρχος Κουστό. Πέρασε το 1953 για να εντοπίσει τη θέση του, ξαναγύρισε το 1976 με αρχαιολόγους από το ΥΠΠΕ και ανέλκυσε μερικά ακόμη αντικείμενα με τη βοήθεια των εξελιγμένων τεχνικών μέσων που χρησιμοποιούσε τότε. Στην επικείμενη όμως αποστολή τα δεδομένα είναι εντελώς διαφορετικά, χάρη σε δύο παράγοντες. Πρώτον, το 2012 και το 2013 έγινε τεράστια προπαρασκευαστική δουλειά χαρτογραφήθηκε με επιτόπιες καταδύσεις και με ειδικά μηχανήματα ο βυθός στην περίμετρο ολόκληρου του νησιού των Αντικυθήρων. Οι έρευνες αυτές αποκάλυψαν πως σε απόσταση 200 περίπου μέτρων από το γνωστό ναυάγιο υπάρχει ακόμη ένα, που  φέρει τον ίδιο τύπο κεραμικής, συνεπώς ανήκει στην ίδια εποχή, και μπορεί να υποστηριχτεί η άποψη ότι το πλοίο αυτό ίσως να συνταξίδευε με εκείνο του μηχανισμού.

Δεύτερον, η στολή Exosuit, κόστους 1,5 εκατομμυρίου δολαρίων, δίνει τη δυνατότητα στον δύτη να παραμείνει πολλές ώρες στο βυθό, σε βάθος ακόμη και 300 μέτρων, χωρίς να χρειάζεται να περάσει αργότερα από τη διαδικασία της αποσυμπίεσης. Συνεπώς, θα επιχειρηθεί για πρώτη φορά συστηματική ανασκαφή.

Ποια είναι όμως αυτή η καινούργια στολή από κράμα αλουμινίου και πώς αλλάζει το τοπίο στην ενάλια αρχαιολογία; «Λιγότερο προηγμένα μοντέλα υπήρχαν στο παρελθόν και χρησιμοποιούνταν ήδη από τη δεκαετία του ’80 για καταδύσεις σε αγωγούς που βρίσκονται σε μεγάλο βάθος, εξέδρες άντλησης πετρελαίου κ.λπ. Μάλιστα η κατασκευή της είχε προγραμματιστεί να χρησιμοποιηθεί στο υδρευτικό δίκτυο της Ν. Υόρκης. Τελικά, η ολοκλήρωσή της καθυστέρησε και δεν χρησιμοποιήθηκε εκεί», λέει ο Θεοτόκης Θεοδούλου. Η επίσημη δοκιμή έγινε τον Ιούλιο στο Ρόουντ Αϊλαντ από βιολόγους που ήθελαν να εξετάσουν μικροοργανισμούς που ζουν στην άβυσσο και να μελετήσουν το νευρικό τους σύστημα, συμβάλλοντας στην έρευνα κατά του καρκίνου. Και η παγκόσμια πρώτη θα είναι τον Σεπτέμβριο στα Αντικύθηρα.

Η στολή, που μοιάζει με εκείνες των αστροναυτών και καθελκύεται/ανελκύεται μονάχα με γερανό, είναι εφοδιασμένη με προωθητήρες (προπέλες) που βοηθούν την πλοήγησή της από τον χειριστή. Υπάρχουν ειδικά πετάλια στα πόδια του δύτη, με τα οποία εκείνος ρυθμίζει την κατεύθυνση, ρομποτικά χέρια με τσιμπίδα, ειδικά φώτα, κάμερα, ενδοεπικοινωνία, ενώ το σκάφανδρο συνδέεται με την επιφάνεια με λώρο, με τον οποίο τροφοδοτείται με ηλεκτρική ενέργεια και επικοινωνίες οπτικών ινών. Ενας χημικός παράγοντας δεσμεύει μέσα στην καμπίνα το διοξείδιο και ένας αυτόματος μηχανισμός επαναπληρώνει το χώρο με το απαιτούμενο οξυγόνο.

Ευελιξία και αποτελεσματικότητα

«Είναι σαν να έχεις ένα υποβρύχιο που το φοράς!» λέει ο Θεοτόκης Θεοδούλου, που γεννήθηκε στα Κατεχόμενα της Κύπρου, σπούδασε αρχαιολόγος και έκανε το διδακτορικό του στην ενάλια αρχαιολογία. Αισθάνεται μεγάλη συγκίνηση για το εγχείρημα. Η δοκιμή που έκανε στη στολή ήταν μια εμπειρία που δεν θα ξεχάσει. «Είναι ό,τι πιο εξελιγμένο στον τομέα της κατάδυσης. Αφήνει μεγάλα περιθώρια ευελιξίας στο βυθό, αλλά το συγκλονιστικό είναι ότι μπορείς να περάσεις πολλές ώρες σε μεγάλα βάθη, κάτι που ήταν απαγορευτικό μέχρι σήμερα», λέει ενθουσιασμένος.

«Η εργασία στο βυθό μέσω του βραχίονα του Exosuit δεν είναι το ίδιο εύκολη όσο θα ήταν με το γυμνό χέρι και απαιτεί εξοικείωση», τονίζει από την πλευρά του ο Aλέξανδρος Σωτηρίου. «Το πλεονέκτημα του μεγάλου χρόνου παραμονής σε τόσο μεγάλο βάθος και η δυνατότητα άμεσης επιστροφής στην επιφάνεια δίχως την υποχρέωση στάσεων επιτρέπουν στον δύτη να πραγματοποιεί τις πιο ευαίσθητες αποστολές με μεγάλη αποτελεσματικότητα», προσθέτει ο ειδικευμένος δύτης που επίσης πήγε στο Woods Hole Oceanographic Center και εκπαιδεύτηκε στην επιστημονική κατάδυση με τη χρήση του Exosuit. Γιος του Βαγγέλη Σωτηρίου, από τους πρώτους ιδρυτές καταδυτικών σχολών στη χώρα μας, έχει μεγαλώσει ανάμεσα σε μπουκάλες, αλλά είναι η μόνη φορά που δεν θα τις χρειαστεί. «Την πρώτη φορά που μπαίνει κανείς στο νερό με το Exosuit συνειδητοποιεί ότι μαθαίνει κατάδυση από την αρχή»...

Συνδράμοντας την Εφορεία Εναλίων, οι ξένοι φέρνουν νέα τεχνογνωσία στην Ελλάδα: «Φανταστείτε ότι το Woods Hole είναι ένα σπουδαίο ερευνητικό κέντρο που μπορεί να καυχηθεί για πολλά: από τις τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν στα γυρίσματα της ταινίας “Τα σαγόνια του καρχαρία” μέχρι την ανεύρεση μαύρων κουτιών αεροπλάνων που έχουν βυθιστεί στον ωκεανό. Ο επικεφαλής των Αμερικανών που θα έρθουν εκπροσωπώντας το WHOI, Μπρένταν Φόλεϊ, ξέρει πολύ καλά τα νερά των Αντικυθήρων, αγαπά και σέβεται τη χώρα μας», τονίζει ο κ. Θεοδούλου. To κουφάρι και τα αντικείμενα του φορτίου του πλοίου έχουν διασκορπιστεί σε διάφορα «σκαλοπάτια» του βυθού, καθώς μέσα σε 2.000 χρόνια έχει αλλάξει πολύ η μορφολογία από σεισμούς και άλλους παράγοντες. Το κύριο τμήμα βρίσκεται στα 55 μέτρα, αλλά υπάρχουν αντικείμενα και βαθύτερα. «Με τα νέα εργαλεία που έχουμε είμαστε πολύ αισιόδοξοι», λέει ο κ. Θεοδούλου. «Τούτο δεν σημαίνει ότι περιμένουμε να βρούμε την πρώτη ημέρα ερευνών υπολείμματα του μηχανισμού που έχουν μείνει στο βυθό ή ακόμη και άλλο μηχανισμό. Πρέπει να οργανώσουμε σωστά και συστηματικά μια έρευνα που πιθανότατα θα διαρκέσει χρόνια. Αυτός είναι ο στόχος μας».

Πώς αισθάνεται ο ίδιος; «Οι ενάλιοι αρχαιολόγοι μελετούμε τις λεπτομέρειες των αρχαίων λειψάνων στην προσπάθεια να βρούμε το σενάριο του ταξιδιού και το πώς βούλιαξε το πλοίο. Είναι σαν να κάνουμε πραγματογνωμοσύνες σε ατυχήματα, χιλιάδες χρόνια μετά. Υπάρχει συναισθηματική φόρτιση, ακόμη και για τις πιο ελάχιστες ενδείξεις. Θυμάμαι μια βουτιά σε ένα κατεστραμμένο βυζαντινό φορτίο στη Χίο, που είχε βρεθεί το 1955 και το επισκεφτήκαμε ξανά το 2008. Παρατηρώντας ανάμεσα στα συντρίμμια εντοπίσαμε στοιχεία για το πού βρισκόταν η κουζίνα, τα χρηστικά σκεύη, την κατεύθυνση της βύθισης. Πάντα νιώθεις συγκίνηση και ευθύνη. Πόσω μάλλον όταν υπάρχει το βάρος μιας έρευνας σαν αυτήν. Υπάρχει και ένας ακόμη συμβολισμός. Οταν εντοπίστηκε το ναυάγιο, η Ελλάδα, παρά την κρίση στην οποία βρισκόταν, έχοντας βγει ηττημένη από τον πόλεμο του 1897, διέθεσε το υστέρημά της επενδύοντας στον πολιτισμό της. Μήπως θα πρέπει να το επαναλάβουμε και σήμερα, κατανοώντας τη δυναμική που διαθέτει η παγκόσμια κληρονομιά μας, χερσαία και υποβρύχια;»



Πηγή     ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΠΟΥΡΝΑΡΑ